Vil ta vare på verdas flottaste kyr

– Når eg ser dei flotte kyrne med majestetiske horn og vakre fargekombinasjonar i kontrast til haustfargane i fjellet, kan eg ikkje skjøne anna enn at det må gjere dei fleste glade. Dette seier John Magne Oppedal.

Bonden frå Viksdalen i Sunnfjord henta nyleg tre kalvar og ei kvige frå Valdres. No vil han gjere eigne erfaringar med rasen Telemarksfé.

Peder Olav Stugaard og John Magne Oppedal
 saman med ein kalv som vart henta til Sunnfjord.
Foto: Arne Heimestøl

Rosar engasjement for rasen
Oppedal har gjort seg kjend med heimesida www.telelmarkfe.no. I Valdres møtte han både Kjell Trandokken og Peder Olav Stugaard. Her fekk han helse på bønder som viser eit sterkt engasjement for både storferasen dei har ansvaret for og for dei einskilde dyra.  – Mitt inntrykk er at dei legg vekt på langt meir enn kor mykje mjølk kyrne produserer.

Oppedal kjenner ikkje til andre som driv med Telemarksfé i Sunnfjord. Det var grunnen til at han tok turen til Valdres for å skaffe seg livdyr. – Eg håpar at det i mitt område også kan vere plass til å ha fleire besetningar med innpass for Telemarksfé i framtida, og at lynne og helse på dyra kan vere med på å  promotere dei fram som gode kyr.

Kritisk truga
Telemarksfé er ein bevaringsverdig storferase. Tabellen nedanfor viser at det har vorte færre besetningar i Noreg. Talet på avlskyr har falle med nesten 19 % på to år. Rasar som har under 300 avlskyr, vert rekna som kritisk truga.

Tiltak
Landslaget for Telemarksfé arbeider for å bevare storferasen. Eitt av tiltaka er å syte for gardsoksar. Eit sentralt mål er å ha minst 500 avlskyr i løpet av åtte år. Prosjektet vert støtta av Genressurssenteret, Innovasjon Noreg og Fylkesmannen i Telemark.

Telemarksfé i Hedalen
Gudmund og Ragna Stugaard gjorde ein stor innsats for å ta vare på "verdas vakraste kurase".  I boka Telemarkkua – bondens lykke – kongens gull les vi at ein stor del av telemarkskyrne vi i dag har, stammar frå tømmerfjøsen i Hedalen.

Gudmund sa at telemarkkua er billegare i kosten enn andre kyr, og at ho greier seg godt både på utmarksbeite og i ulendt terreng. – Høg yting er ikkje det viktigaste, men korleis kyrne produserer den rimelegaste mjølka, hevda Stugaard.

Sjølv om Gudmund for lengst kunne rekne seg som pensjonist, starta han med seterdrift i Muggedalen i Hedalen i 2004.

Gudmund Stugaard saman med ein tysk familie som hjelpte til med seterdrifta i 2004
Foto: Arne Heimestøl

Godlynt ku saman med tre tyske gutar
Foto: Arne Heimestøl

Drifta på Lyngstad held fram
Etter at foreldra døydde, tok Peder Olav Stugaard over drifta på Lyngstad i Hedalen. Han er busett i Horten, men garden vert driven med innleigd hjelp. No planlegg han ny driftsbygning på Lyngstad. Han ser ikkje bort frå at han snart tek med seg kone og barn og flytter heim til Hedalen.

Lyngstad i Hedalen
Foto: Arne Heimestøl

Nisjeproduksjon i Øystre Slidre
På småbruket Dølahushaugen ved Melbybråten i Øystre Slidre fekk Oppedal kjøpt tre kalvar av Kjell Trandokken. Denne garden har ikkje anna beiteareal enn utmark.

I 2012 starta Trandokken opp med fem kyr. – Eg valde Telemarksfé fordi dette er "verdas finaste kyr" og fordi rasen høyrer heime i Valdres. Telemarksfeet er no sterkt utryddingstruga, og det er berre ved å halde rasen i live at vi kan ta vare på han. Trandokken meiner telemarkskyr mellom anna har gode leiareigenskapar, og at dei passer godt som bjellekyr.

Golin kviler
Foto: Daniel Furbacher

Garden Dølahushaugen ligg ved Melbybråten ca. 500 moh., og her har Trandokken eit kaldfjøs som vart bygd for sau i 2004.  No har dette fjøset fått båsar for mjølking, men dyra går fritt ute og inne heile tida. Fôr får dyra for det meste ute i ein rundballhekk, men det er også mogleg å fore inne.

– Eg har både ein heimestøl og ein langstøl og er på stølen ca. tre månader kvar sommar, fortel Trandokken.

Melsennheimstølen ligg litt over 800 moh. medan langstølen Lien ligg om lag 1000 meter over havet.  På Lien går kyrne på utmarksbeite kvar dag, og på inngjerda nattbeite.

Krona med eigar på heimstølen
Foto: Daniel Furbacher

– Eg har i mange år hatt ønskje om å starte med kyr, men har ikkje hatt mjølkekvote, fortel Trandokken. Eitt alternativ var å satse på ammekyr, men løysinga vart å produsere rømme og smør. Pultost hadde han også tankar om å produsere, men dette har han ikkje fått tid til enno.

Produksjonen driv Trandokken med mobilt mjølkeanlegg på tre stader. Mattilsynet har gitt godkjenning, og produkta vert selde vidare av andre. Norsk Gardsost har sytt for gratis konsulenthjelp.

Kyrne ved drikkekjelde. Dette må vel vere interessant for turistar òg.
Foto: Daniel Furbacher

Lien 2014
Foto: Daniel Furbacher

Mjølk er godt
Foto: Daniel Furbacher

Ventar på mjølking
Foto: Daniel Furbacher

Veslemøy og nyfødte Markus
Foto: Daniel Furbacher

På plass i Viksdalen
Kviga frå Stugaard og dei tre kalvane frå Melbybråten er no på plass i Viksdalen, og alle dyra trivst godt ute i godvêret.

Foto: Dagfinn Heimestøl

Foto: Dagfinn Heimestøl